Sint Maarten: lichtjesfeest met snoep, zonder mandarijnen graag!

Als kleine Christmaholic was er één feest waar mijn hart minstens zo hard van ging kloppen: Sint Maarten. Dat had natuurlijk vooral te maken met de grote zak Lange Jannen, Koetjesrepen en Dummies, die ik naderhand mee naar huis sleepte. Voor wie geen flauw benul heeft wat ‘lampionnetje lopen’ inhoudt, of het liedje ‘Sint Maarten de koeien hebben staarten’ niet af kan maken, een basiscursusje over dit lampionnenfeest op 11 november.

Wat is Sint Maarten?

Sint Maarten is een traditioneel volksfeest dat in diverse Nederlandse, Belgische en Noord-Franse steden en streken wordt gevierd. Vaak houdt het in dat kinderen in de vroege avond van 11 november met zelfgemaakte lampionnen – met daarin tegenwoordig ledlampjes – en een grote plastic zak langs de deuren om te zingen, waarvoor ze snoep, véél snoep krijgen.

Wie was Sint Maarten?

Sint Maarten is de naamdag van ene Martinus van Tours, een middeleeuwse bisschop van de Franse stad Tours en een belangrijke grondlegger van het katholieke christendom in Gallië. Hij was een van de populairste heiligen in de middeleeuwen, bekend door de legende dat hij zijn mantel doormidden sneed om een arme bedelaar te kleden. 11 november was vroeger de datum waarop de oogst binnengehaald werd en het vee op stal ging. Die dag werden traditioneel de grote Sint-Maartensvuren ontstoken, om dankoffers voor de oogst te brengen en als een soort reiniging, om de vruchtbaarheid van het land en vee te bevorderen. Later werd het Sint Maartensfeest vooral een kinderfeest. Kinderen trokken met lampions of uitgeholde rapen, knollen en kalebassen met een kaarsje langs de deur voor snoep en fruit. Een soort Nederlandse Halloween dus.

Hoe wordt Sint Maarten gevierd?

De manier waarop Sint Maarten tegenwoordig wordt gevierd verschilt: in sommige plaatsen worden optochten georganiseerd, in andere is de traditie van de vreugdevuren nog steeds levend. Het meest bekend is het ‘lampionnetje lopen’, zoals eerder verteld.

Waar wordt Sint Maarten gevierd?

Niet in iedere Nederlandse streek leeft de traditie even sterk; in Zuid-Holland en Zeeland en in delen van Overijssel, Flevoland en Gelderland wordt Sint Maarten nauwelijks gevierd.  Heel anders is het in de drie noordelijke provincies, Limburg en Noord-Holland, waar de traditie zelfs toeneemt. Ook grote steden Utrecht en Amsterdam hebben tegenwoordig een levendige ‘scene’ als het om Sint Maarten gaat: in Utrecht is in 2001 zelfs een Sint-Maartensberaad opgericht om Utrecht als Sint Maartenstad te promoten.

In Amsterdam verschenen pas aan het begin van de eenentwintigste eeuw weer lampionnen op de grachtengordel; het feest werd al decennia niet meer gevierd, tot het in de laatste tientallen jaren van de twintigste eeuw in de buitenwijken opdook. Deze wijken grensden aan de agrarische buitengebieden, waar het wél werd gevierd. Inmiddels is het Sint-Maartenlopen dus ook voor Amsterdamse kinderen weer helemaal hip & happening.

Bijzonderheidje: Sint Maarten is een zogenaamde merkeldag. Hierbij horen enkele spreuken die volgens volksgeloof het weer voorspellen.

• Is de lucht op Sint-Martinus helder, de vorst dringt door in menig kelder.
• Op Sint-Martinus de wind in zuidwest, heel de winter een regennest.
• Al moet Sint-Maarten een mantel dragen, hij moet toch nog wandelen in zomerse dagen.
• Als op Sint-Martinus de ganzen op het ijs staan, zullen ze met Kerstmis door het slijk gaan.
• Nevels in Sint-Maartensnacht, maken de winter kort en zacht.

Tips voor Sint Maarten-leken

Woon je pas sinds kort in een gebied waar Sint Maarten wordt gevierd of heb je geen idee waar het over gaat? Hieronder wat tips voor beginners.

Mandarijnen zijn een no-go: Eerlijk is eerlijk, de essentie van Sint Maarten is voor de meeste kinderen gewoon veel snoep ophalen en het vervolgens zo snel mogelijk opeten. Gummibeertjes in een klein zakje zijn het populairst, mandarijnen zijn not done, die zijn gezond, niet cool en krijgen ze thuis ook wel.

Vinexwijk = vluchten: Woon je in een vinexwijk? Zorg voor andere plannen of kleed je warm aan. Ik ken iemand in een vinexwijk in de buurt van Groningen. Vorig jaar kwamen in een uur tijd maar liefst 120 kinderen aan haar deur.

Wees streng: Er zijn altijd kinderen – vooral de iets oudere – die hun liedjes afraffelen of hun hand al ophouden als je de deur net opendoet. Laat die kinderen opnieuw zingen, dan laten ze het volgend jaar wel.

Selectie aan de poort: ‘Kinderen’ die make-up dragen en/of de baard in de keel hebben mag je gerust wegsturen, Sint Maarten lopen is vooral bedoeld kinderen van de basisschool (en jonger).

Doe al-tijd de deur open: Tenzij je moet reanimeren, hoofdwonden stelpen of met een dubbele beenbreuk op de bank ligt en niet naar de deur kunt komen: doe áltijd de deur open. Want iemand die de deur niet opendoet met Sint Maarten, is zo ongeveer het laagste van het laagste, door kinderogen gezien. Dan zingen ze door je brievenbus: ‘Hier woont juffrouw Kikkerbil, die ons nooit iets geven wil.’ Dus, mocht je onverhoopt niets in huis hebben op 11 november of gewoon geen zin hebben in kinderen aan de deur, doe dan het licht uit en de gordijnen dicht, of verstop je achter de bank.

Beeld: ANP, Rick Nederstigt

Vier jij of vieren jouw (klein)kinderen Sint Maarten dit jaar?